In de herfst van 1989 werd ik bij de toenmalige commandeur Nico Buis in Den Haag ontboden. Hij was dat moment plv. Directeur Personeel KM en wilde met mij praten over problemen van homoseksuele militairen bij de marine. De aanleiding voor die uitnodiging was een uitzending van het programma Homonos. Daarin vertelde een homoseksuele opvarende van een marineschip over de pesterijen, die hij van collega’s had ondervonden. Kaderleden hadden niet ingegrepen, toen hij daarvan melding had gemaakt. Naar de mening van deze schepeling keken kaderleden opzettelijk de andere kant op of moedigden ze deze misdragingen zelfs aan.
Op dat moment bestond de SHK al. De toenmalige majoor drs. Abel van Weerd had al veel belangrijk werk op dit gebied verricht. Hij maakte homoseksualiteit in uniform zichtbaar. Gestructureerd overleg tussen hem en de minister van Defensie, Belangenverenigingen en beleidsmakers hadden al een paar keer plaats gevonden. Abel van Weerd zocht ook de confrontatie, wanneer zich bij Defensie een misstand of probleem rond iemands homoseksualiteit had voorgedaan. De minister van Defensie moest keer op keer in de Tweede Kamer verantwoording afleggen, als militairen te maken kregen met homofoob gedrag door collega’s. De media doken daar vervolgens weer bovenop, waarbij Defensie er meestal niet zo best vanaf kwam. Foto’s van openlijke homo’s in uniform en een minister die verklaarde daar geen enkel probleem mee te hebben was toen wereldnieuws, dat zelfs het Journaal in Japan haalde.
In 1989 vervulde ik zelf een functie bij de School voor Bedrijfsvoering en Onderwijskunde (SVBO) in Den Helder. Buis was van mening dat iemand die bij deze school werkzaam was, hem van advies kon dienen inzake de gemelde misdragingen ten opzichte van homoseksuele militairen. Gaandeweg het gesprek stelde Buis vast, dat ik wel erg veel van dit onderwerp af wist. Desgevraagd bevestigde ik, dat ik zelf homoseksueel was. Verbaasd zei hij dat hij me toch goed meende te kennen en dit nooit had geweten. Omdat ik nauwelijks homoseksuele militairen bij de KM kende, kon ik hem echter niet veel feiten over hun mogelijke problemen geven. Daarop besloot Buis dat er een onderzoek moest komen onder homoseksuele militairen, om hun eventuele problemen in kaart te brengen.
Samen met de wetenschapper drs. C.J. (Kees) Thuijsman van de afdeling Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek (SWO) ben ik aan die klus begonnen. Het kostte erg veel moeite om homoseksuele militairen te vinden en heel veel geduld om ze aan het praten te krijgen. Bij deze zoektocht kreeg ik hulp van Paul van Cleef en Carlo Dubach. De voorzitters van de Belangenverenigingen hadden aangegeven, dat de KM op hun steun kon rekenen. De Secretaris-Generaal bij Defensie vertelde mij echter tegen dit onderzoek te zijn. Hij achtte de tijd nog niet rijp voor zoiets. Het onderzoek kwam er toch met steun van Nico Buis. Kees Thuijsman had drie kernvragen opgesteld. In het kort vroegen we: “Wat is volgens u het probleem, als het gaat om homoseksuele militairen bij de KM?” “Wat is de oorzaak van die problemen?” En “Wat zou er moeten veranderen inzake de positie van homoseksuele militairen?”
Op een enkele uitzondering na antwoordden de geïnterviewde homoseksuele militairen, dat zij geen problemen in hun functioneren ondervonden. Wanneer ik dan vroeg waarom dat dan was, antwoordden ze dat ze hun homoseksuele geaardheid geheim hielden. Ze waren allemaal bang voor vervelende consequenties, wanneer collega’s dat zouden weten. Artsen, hulpverleners uit de sociale en psychosociale hoek, alsmede Geestelijk Verzorgers bevestigden dat die angst niet ongegrond was. Veel militairen waren namelijk van mening dat homoseksuelen niet in de KM thuishoorden en maar zo snel mogelijk moesten vertrekken. Bij elkaar hebben zo’n dertig homoseksuele militairen, artsen, Geestelijk Verzorgers, hulpverleners en begeleidingsofficieren aan het onderzoek meegewerkt. De geanonimiseerde antwoorden stuurden we naar Buis, die ondertussen was opgeklommen tot Directeur Personeel. Uit het onderzoek kwamen nog een paar opmerkelijke zaken naar voren.
Homoseksualiteit was in 1974 geschrapt als reden voor ontslag. Desondanks werden homoseksuele militairen vijftien jaar later nog steeds gewoon ontslagen. De reden voor dit ontslag was natuurlijk nooit de homoseksuele geaardheid, “om geen conflict met de Wet te krijgen”. Op de betrokken militair werd enige druk uitgeoefend om zèlf ontslag te vragen, met bijvoorbeeld als reden dat hij zich niet zo goed bij de eenheid kon handhaven of een verkeerde beroepskeuze had gemaakt. Bij het Keurings- en Selectiecentrum werd (hoewel dit dus niet mocht) nog steeds gevraagd, of iemand homoseksueel was. In bevestigend geval zou betrokkene nooit door de keuring komen, verklaarde het Hoofd van de Psychologische Afdeling. Volgens hem zou dat alleen maar tot moeilijkheden leiden. De Marine Inlichtingen Dienst (MARID) en de Koninklijke Marechaussee speurden actief naar homoseksuele militairen. Die diensten waren er namelijk stellig van overtuigd, dat homoseksuele militairen chantabel waren en een veiligheidsrisico vormden. Een homoseksuele militair mocht volgens hen geen functie vervullen op het niveau “Geheim” en hoger. Veel artsen en hulpverleners waren eveneens de mening toegedaan, dat homoseksualiteit in de krijgsmacht eigenlijk alleen maar tot problemen zou leiden. Adelborsten in opleiding tot officier konden zich werkelijk niet voorstellen, dat één van hen homoseksueel zou zijn. Manschappen misschien, maar…… officieren???? Ondenkbaar. Enzovoort. Enzovoort.
Nico Buis gaf Kees Thuijsman de opdracht om een beleidsplan te schrijven om de positie van homoseksuele militairen bij de KM te verbeteren. Het “Beleidsplan Homoseksualiteit in de KM” verscheen in 1990. Kortheidshalve kwam het er op neer, dat in het onderwijs aan jonge militairen alsmede bij de kadervorming aandacht moest worden besteed aan homoseksualiteit en dat dit geen enkele belemmering zou zijn voor iemands functioneren. Er zou ook een hulpprogramma moeten komen voor homoseksuele militairen, wanneer zij meenden problemen te hebben ondervonden als gevolg van hun geaardheid. Commandanten ontvingen een ter zake dienende instructie plus een stroomschema, waarin ze konden zien hoe ze moesten handelen wanneer zich problemen met een homoseksuele militair bij hun eenheid zou voordoen. (En dat ze vooral niets moesten doen, wanneer zich geen probleem voordeed.) De Bevelhebber der Zeestrijdkrachten liet in een interview in het blad Alle Hens optekenen, dat homoseksualiteit geen enkel probleem voor de KM was en dat hij kaderleden ter verantwoording zou roepen wanneer zij niet hadden ingegrepen als homoseksuele militairen onheus werden behandeld door hun collega’s of chefs.
Inmiddels zijn we ruim 25 jaar verder. Sindsdien is er bij de Krijgsmacht op dit gebied veel verbeterd. Niet in de laatste plaats omdat de houding ten opzichte van homoseksualiteit in de hele maatschappij is gewijzigd. Sinds 1990 is er veel bereikt, maar we weten allemaal dat er nog steeds geen sprake is van acceptatie in brede zin. Desgevraagd zeggen veel mensen geen probleem te hebben met homoseksualiteit, maar het moet niet te dichtbij komen. Op papier is het allemaal in orde, maar de praktijk is weerbarstiger. Bij de Krijgsmacht is dat niet anders.
SHK heeft een volwaardige plek aan tafel bij de minister inzake belangenbehartiging van LHBT militairen. Defensie sponsort al een paar jaar een boot tijdens de Canal Parade in Amsterdam, waarop homoseksuele militairen in uniform meevaren. Er zijn inmiddels openlijk homoseksuele vlag- en opperofficieren. Op dat niveau is het ook niet zo moeilijk om voor je geaardheid uit te komen. Als jonge militair die wellicht nog niet erg weerbaar is, ligt dat wel even anders. We zijn er dus nog niet, wanneer het gaat om volledige acceptatie van homoseksualiteit door iedereen op de werkvloer en bij de eenheid.
Na de functie van Directeur Personeel KM te hebben vervuld, werd Nico Buis Bevelhebber der Zeestrijdkrachten. In 1990 was hij degen die tegen de stroming in, het Beleidsplan Homoseksualiteit in de KM liet verschijnen. VADM Nico Buis is op 23 augustus jongstleden overleden in de leeftijd van 77 jaar. Wij herinneren hem als een man die zich in 1989 de moeilijke positie van homoseksuele militairen aantrok en besloot om daar iets aan te gaan doen.
Moge hij rusten in vrede.
Silvain Benistant
Kapitein-luitenant ter zee (BD)